‘Door het Stof’ spiegelt de stad

De grootste theaterproductie van Enschede700 neemt het publiek mee op een reis door Twentse rijkdom, armoede en liefde

ENSCHEDE – Een Twentse Romeo en Julia in een decor van textielbaronnen, arbeiders, onmogelijke liefde en maatschappelijke kloven: de grootse theaterproductie Door het Stof is een van de blikvangers van Enschede700. Producent Gerard Cornelisse, in 2023 nog Koninklijk onderscheiden, ontving voor zijn verdiensten in de Nederlandse theaterwereld. Hij vertelt over liefde, klasseverschillen, noaberschap én waarom een theaterkaartje soms ook een gift is.

Oud idee komt tot bloei

Vijftien jaar geleden verhuisde Cornelisse vanuit de Jordaan naar Twente, verliefd op zijn partner Simone Kratz, nu directeur van het Wilminktheater. “Ik dacht: wat moet ik hier in godsnaam doen? Maar inmiddels ben ik diepgeworteld.” Het idee voor Door het Stof ontstond zelfs nog vóór zijn verhuizing naar Enschede. Hij werkte destijds aan een plan voor een televisieserie over Alphons Ariëns, de Twentse priester en sociaal hervormer.  “Ariëns was als hoofdpersoon eigenlijk te saai voor theater. Dus we zijn gaan zoeken naar een vorm waarin zijn gedachtegoed wél tot leven komt.” Die zoektocht naar een nieuwe vorm leidde tot Door het Stof, een verhaal over rijk en arm, moraal en macht, liefde en klasse.

Na producties in Almelo (Van Katoen en Water) en Hengelo (Stork!), bleef het idee voor Enschede sudderen. Nu, in het jubileumjaar van de stad, komt het eindelijk tot volle wasdom.

Drie aktes, één verhaal

De voorstelling speelt zich af tijdens de textielbloei in Twente. Het verhaal laat zien hoe groot de tegenstelling was tussen rijke en arm. In het Wilminktheater ervaart het publiek het verhaal vanuit de fabrikanten, in het Muziekcentrum vanuit de arbeiders. Daarna komen alle bezoekers samen in een omgebouwde feestzaal van het Muziekcentrum, waar het slotstuk plaatsvindt en werelden letterlijk en figuurlijk door elkaar gaan lopen.

Het publiek wordt uitgedaagd om vanuit beide perspectieven te kijken. “In het ene deel denk je misschien: wat zijn die arbeiders ook dom, ze zuipen, ze slaan hun kinderen. Maar in het andere deel zie je hoe hard ze onderdrukt worden. Dan denk je ineens: hoe kun je je zo laten knechten en slaan door je baas?” zegt Cornelisse. In het laatste deel vallen de contrasten weg – en ontstaat er ruimte voor begrip, en misschien zelfs hoop.

Twentse Romeo en Julia

Centraal staat een onmogelijke liefde tussen twee mensen van verschillende klassen. Cornelisse vergelijkt het met een Twentse Romeo en Julia, met een stevige maatschappelijke onderlaag. “Die liefde kon in die tijd natuurlijk helemaal niet.” “We houden de mensen een spiegel voor. Het gaat over wie je bent, waar je vandaan komt, en waarom sommige dingen wel of niet lukken.”

De personages en situaties zijn herkenbaar, zegt hij. “Enschedeërs zullen zich herkennen in het verhaal, de sfeer en zelfs in het eten.” Door het Stof is geen gewone voorstelling. Alles klopt tot in detail, zelfs de catering. “In het rijke deel krijg je zalm op casinobroodjes. In het arme deel is het eiersalade en huzarensalade met matzes.” Die symboliek loopt door in alle onderdelen van de voorstelling: niets is toevallig.

Toegankelijk voor iedereen

Bijzonders is het ‘pay it forward’-principe. Iedereen die een kaartje koopt, kan een kaartje doneren aan iemand die het financieel moeilijk heeft. Mede dankzij Stichting Enshcede700 – die 150.0000 euro beschikbaar stelde – en het bedrijfsleven worden er tussen de vijf- en zesduizend kaartjes gratis beschikbaar gesteld. Cornelisse is uitgesproken over voor wie die kaartjes bedoeld zijn. “Niet alleen voor de allerarmsten. Juist voor mensen die nét buiten de boot vallen. De mensen die geen recht hebben op de voedselbank of bijzondere bijstand, maar voor wie een avondje theater onbetaalbaar is.”

“Voor mensen die het écht zwaar hebben, is hulp geregeld. Maar voor wie nét  iets te veel verdient, is er niks.”

Het is de vaak buitengesloten groep bij subsidieregelingen en sociale voorzieningen. De organisatie werkt samen met woningcorporaties en buurtorganisaties om juist díe mensen te bereiken. “Wij geven die kaarten niet zomaar weg. We doen het samen met partners die de stad kennen.”

Theaterbezoekers zelf kunnen ook meedoen. Wie een kaartje koopt voor €49,50, kan er één extra weggeven voor €29,50. Zo wordt een avondje theater niet alleen een uitje, maar ook een gift. “We willen dat zoveel mogelijk mensen die normaal niet naar het theater gaan, deze voorstelling kunnen meemaken.”

Cadeau aan de stad

De productie draait in juni en juli, vijf (mogelijk zes) avonden per week. De première is op 14 juni. In totaal kunnen zo’n 30.000 mensen de voorstelling bezoeken. “Dit is geen commerciële productie,” benadrukt Cornelisse. “Niemand verdient eraan. We doen dit met en voor de stad.” Voor hem is Door het Stof meer dan een voorstelling. Het is een viering van verbinding en wederzijds begrip.

“Niet allemaal hetzelfde, maar wel samen – dat is voor mij Enschede.”

Wat wenst hij de stad voor de komende 700 jaar? “Dat wie iets stoerder worden. Minder bescheiden. En wie weet, misschien een badplaats als het water verder oprukt. Maar vooral: blijven samenwerken, als ‘’een grote, bonte, Twentse familie.”

Dit is een interview uit de Huis aan Huis Enschede700 special van 14 mei 2025.